Kazan Türkleri Milli Yönetim Başkanı Maksudi Arsal 10 may 1918 ilinde Osmanlı dövletinin Moskovadakı Büyük Elçisi Kalib Kamal beyle söhbetinde: “Osmanlı’nın Kazana ,Kuzey Kafkas’a , Türkistan’a açılması için Bakü şehiri Türklerin elinde olması, orada Azerbaycan Türk Hökümetinin varlığı vacib şarttı” diyordu. Bu kimi fikirleri bilen Turançı Osmanlı Harb Bakanı Enver Paşa durumu yerinde öyrenmek için Azerbaycan’ın bir çok bölgelerine, Gnceye, Bakı’ya, Tebriz’e, Kuzey Kafkas’a, özüne bağlı adamları görevlendirerek göndermişti.
1918 yıl 28 mayısda Tiflis şehirinde Milli Şuras istiklaliyet beyanemesiyle , Azerbaycan’ın bağımsızlığını ilan etti. Bu ele bir zamandı ki, Azerbaycan Cumhuriyetinin indiki erazisi dahil olmakla, Zengezur, Göyçe, Ağbaba-Şöreyel, Gümrü, İrevan ve bir çok bölgelerde ermeni-rus herbi birlikleri terör ve soykırımlar gerçekleştirirdi. Milli Şuranın Hedeflediyi Başkent Bakı’nın azatlığı hayat meselesi idi. Çok ağır durumda Milli Şura MehmetEmin Resulzadenin başçılığıyla Osmanlı’dan eskeri destek almak için iyun ayının evvelinde Osmanlı’yla Batum şehirinde Herbi saziş imzaladı. Bu sazİşe göre Osmanlı Azerbaycan’a Herbi birlikler göndermek hukuku kazandı . Enver Paşanın emriyle Kafkas İslam Ordusu yaradıldı, komandanlık Nuru paşa’ya havale edildi. Ali İhsan Paşa Tebriz ve çevresinin, Kara Bekir Paşa Nahçıvan, İrivan, Zengezur, Gümrü bölgelerinin azatlığında görevliydi. Çok ağır şertler’le Gence bölgesine yakınlaşan Kafkas İslam Ordusu rus-ermeni bolşevik güçleri ile üzleşdi. Gence şehirine giriş oldukça ağır oldu. Gence şehirinin ermeni ehalisi bolşevik rus-ermeni terör gücü tarafından her türlü silahlarla silahlanarak, yerli Türklere karşı kırğınlar töredirdiler. Gence ağır savaşla azat oldu. Bakıya doğru yürüyen Kafkas İslam Ordusu her kentte rus-ermeni çetelerinin mukavemetiyle rastlaşırdı. Göyçay ve Şamahı uğrunda savaş oldukça ağır olmuş ve Bakıya yürüşün önü açılmıştır. Üç istikamette hücuma keçen Kafkas İslam Ordusu eylül ayının 14-ü Bakının bir çok kenar bölgelerini ele keçirerek, şehiri tam azat etmek üçün hazır idi. 15 eylül Bakı, Kafkas İslam Ordusunun ve yerli Türk eskeri birliklerin kahramanlığıyla azat oldu. Bakı’dan sonra Kuba, Kusar, Derbent’le yanaşı, İncekalaya(Mahaçkala) kimi Kuzey Kafkas’ya da azatlığına kavuştu. Kuzey Kafkas Cumhuriyeti sınırları içerisinde rahat çalışmaya başladı. Bakı artık Türk şehiri aynı zamanda Azerbaycan Demokratik Cumhuriyetinin Başkent’iydi. Bu günün tarihi deyeri yüzyıllar keçdikce daha aydın görünecek. Bakının Türkleşmesi 1990 yıllarda tam manasıyla gerçekleştirilerek, Türkistan’ı , “içrusiya’nı”, Kafkaslar’ı, londondan Pekin’e birleştiren bir köprü olmuştur.
Hele o zamanlar Enver paşa Bakı’nın azat olması ile Nuru paşa’ya yazırdı:” Turanın Hazar kıyısında olan Bakı şeherini Duşman güçlerden azat etdiyiniz için sizi ve kahraman Türk eskerlerini tebrik ederim ”.
Mende bu tebriki bölüşüb, Dünya Türklerine Bayramın kutlu olsun Yüce Türk,
deyirem.
Biz inanırız ki, Kaşgar, Kazan, Tebriz kimi bütün esir Türk şehirleride çok yakın illerde azat olacak. Türkün esarette yaşaması mümkün deyil.
Yaşasın Azerbaycan Türkiye Andı(ATA)!
Yaşasın Turan!
Cahandar Bayoğlu
Turan Partiyası G. Başkanı