Müasir bir-biri ilə əlaqəli dünyada rəqabətədavamlı iqtisadiyyat dayanıqlı inkişafın təməl daşıdır. Azərbaycan üçün bu konsepsiya strateji yerləşməsinə və iqtisadi tarixinə görə xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Avropa və Asiyanın kəsişməsində yerləşən Azərbaycan coğrafi mövqeyindən faydalanaraq onu regional və qlobal ticarət yollarında əsas oyunçuya çevirir. Ənənəvi olaraq, ölkə iqtisadi artımı dəstəkləmək üçün təbii ehtiyatlarına, xüsusən də neft və qaza arxalanırdı. Bununla belə, bu asılılığın çatışmazlıqları var, xüsusən qeyri-sabit qlobal neft bazarlarına qarşı həssaslıq. Bunu dərk edən Azərbaycan dayanıqlı, uzunmüddətli inkişafı təmin etmək vasitəsi kimi qeyri-neft sektorlarının inkişafına üstünlük verərək, diqqətini iqtisadiyyatın şaxələndirilməsinə yönəltdi.

İnnovasiya, məhsuldarlıq və səmərəli resurs bölgüsünə təkan verən rəqabətqabiliyyətli iqtisadiyyat vahid sənayedən asılılığı azaltmaq üçün həyati əhəmiyyət kəsb edir. Azərbaycan hökuməti öz iqtisadiyyatını şaxələndirməyə yönəlmiş siyasət həyata keçirməklə fəal mövqe tutub. Məsələn, Milli İqtisadiyyat üzrə Strateji Yol Xəritələri kənd təsərrüfatı, turizm, informasiya texnologiyaları və bərpa olunan enerji kimi sektorları inkişaf etdirmək məqsədi daşıyır. Bu sektorlar təkcə yeni gəlir mənbələri deyil, həm də iş yerlərinin yaradılması və texnoloji tərəqqi üçün imkanlar təklif edir. Azərbaycan öz iqtisadi bazasını genişləndirməklə qlobal iqtisadi dalğalanmalara tab gətirmək və daha dayanıqlı, dayanıqlı iqtisadiyyat qurmaq üçün daha yaxşı mövqe tutur.

Azərbaycanın diplomatik münasibətlərində iqtisadi rəqabət qabiliyyəti də həlledici rol oynayır. Güclü iqtisadiyyat ölkənin beynəlxalq aləmdə sövdələşmə gücünü artırır. Azərbaycan çoxşaxəli və sabit iqtisadi model qurduqca, xüsusilə Türkiyə kimi regional güclərlə diplomatik danışıqlarda təsir rıçaqları əldə edir. Azərbaycan və Türkiyə arasındakı əlaqələr iqtisadi əlaqələrin diplomatik əlaqələri necə gücləndirə biləcəyinə bir nümunədir. İki ölkə xüsusilə Cənub Qaz Dəhlizi və Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu kimi enerji və infrastruktur layihələrində strateji maraqları bölüşür. Bu təşəbbüslər təkcə iqtisadi əlaqələri gücləndirmir, həm də Azərbaycanın daha geniş regional geosiyasətdə təsirini artırır.

Azərbaycanın rəqabət qabiliyyəti beynəlxalq iqtisadi forumlarda iştirakını da əhatə edir. Ölkə iqtisadiyyatını şaxələndirdikcə və gücləndirdikcə qlobal iqtisadi müzakirələrə və institutlara daha çox cəlb olunur. Məsələn, Azərbaycanın COP29-a ev sahibliyi etməkdəki rolu onun davamlılığa sadiqliyini vurğulayır və onu qlobal iqlim müzakirələrində lider kimi mövqeləndirir. Bundan əlavə, Azərbaycanın Ümumdünya Ticarət Təşkilatı (ÜTT) və Türk Dövlətləri Təşkilatı (TDT) kimi təşkilatlarda iştirakı regional və qlobal iqtisadi siyasətin formalaşmasına kömək edir, onun diplomatik mövqeyini daha da artırır.

Azərbaycanın İqtisadi Diversifikasiya Strategiyası

Azərbaycanın iqtisadi transformasiyası onun karbohidrogenlərdən, xüsusən də ənənəvi olaraq iqtisadiyyatının əsasını təşkil edən neft və qazdan uzunmüddətli asılılığının azaldılması ətrafında cəmlənib. Enerji sektoru, xüsusən 2000-ci illərin əvvəllərindəki neft bumu zamanı Azərbaycanı iqtisadi önə çıxarsa da, eyni zamanda ölkəni qlobal neft qiymətlərinin dəyişməsi ilə bağlı zəifliklərə məruz qoydu. Daha dayanıqlı və dayanıqlı iqtisadiyyatın zəruriliyini dərk edən Azərbaycan hökuməti hərtərəfli iqtisadiyyatın şaxələndirilməsi strategiyasına başlayıb.

Bu transformasiyanın əsas aspekti kənd təsərrüfatı, informasiya texnologiyaları (İT) və bərpa olunan enerji kimi qeyri-neft sektorlarının inkişafına diqqətin yönəldilməsi olub. Bu sektorlar Azərbaycanın gələcək iqtisadiyyatının sütunları hesab olunur və ölkənin qlobal neft bazarlarının dəyişkənliyinə məruz qalmasını azaltmaq üçün inkişaf etdirilir. Hökumətin Milli İqtisadiyyat və Əsas Sektorlar üzrə Strateji Yol Xəritələri artım, investisiya və texnoloji innovasiyalar üçün xüsusi hədəfləri əks etdirən bu diversifikasiyanın planını təqdim edir.

Xülasə, Azərbaycanın iqtisadiyyatının şaxələndirilməsi strategiyası daha tarazlaşdırılmış, dayanıqlı iqtisadiyyat yaratmağı hədəfləyən perspektiv plandır. Kənd təsərrüfatı, İT və bərpa olunan enerjiyə diqqət yetirməklə ölkə neftdən asılılığını azaldır və özünü inkişaf etməkdə olan sektorlarda əsas oyunçu kimi yerləşdirir. Bu diversifikasiya təkcə Azərbaycanın iqtisadiyyatını gücləndirmir, həm də onun diplomatik mövqeyini artırır, ona daha güclü iqtisadi tərəfdaşlıqlar qurmağa və qlobal ticarət və investisiya dialoqlarında daha səmərəli iştirak etməyə imkan verir.

Rəqabətli İqtisadiyyatın Diplomatik Faydaları

Rəqabətli iqtisadiyyat Azərbaycana diplomatik fəaliyyətlərində əhəmiyyətli təsir imkanları verir və ölkəyə güclü mövqedən, xüsusən Türkiyə və Mərkəzi Asiya dövlətləri kimi əsas regional tərəfdaşlarla danışıqlar aparmağa imkan verir. İqtisadi əməkdaşlıq tez-tez diplomatik münasibətlərin bünövrəsi kimi çıxış edir və Azərbaycanda bu prinsip doğrudur. Azərbaycan iqtisadi rəqabət qabiliyyətini artırmaqla diplomatik əlaqələri gücləndirmiş, regional və qlobal siyasi dinamikada təsirini artırıb.

Azərbaycanın iqtisadi əməkdaşlıq vasitəsilə strateji diplomatik fəaliyyətinin bariz nümunəsi onun Türkiyə ilə əlaqələridir. Bu illər ərzində iki ölkə arasında əməkdaşlıq müdafiə, enerji və infrastrukturun inkişafı da daxil olmaqla bir çox sektorları əhatə edən strateji tərəfdaşlığa çevrilib. Bu tərəfdaşlıqda ən mühüm layihələrdən biri Azərbaycan, Gürcüstan və Türkiyəni birləşdirən əsas nəqliyyat marşrutu kimi xidmət edən Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yoludur. Bu dəmir yolu birbaşa tranzit marşrutu təklif etməklə, daşıma vaxtını azaltmaqla və regionlar arasında iqtisadi əlaqələri gücləndirməklə Avropa ilə Asiya arasında ticarəti gücləndirir.

 
Sevinc Gülməmmədova

Bundan əlavə, təbii qazın Azərbaycandan Avropaya nəqlinə dair böyük təşəbbüs olan Cənub Qaz Dəhlizi kimi layihələr ikitərəfli münasibətlərin möhkəmləndirilməsində enerji diplomatiyasının əhəmiyyətini göstərir. Bu təşəbbüslər təkcə Azərbaycanın iqtisadiyyatını deyil, həm də onun regionda əsas enerji oyunçusu kimi mövqeyini gücləndirir, onun regional sabitlik və inkişafdakı rolunu möhkəmləndirir.

Azərbaycan Türkiyə ilə tərəfdaşlığından əlavə, Mərkəzi Asiya dövlətləri ilə diplomatik və iqtisadi əlaqələrini ortaq iqtisadi maraqlar hesabına dərinləşdirib. Ölkənin Türk Dövlətləri Təşkilatına (OTT) üzvlüyü Qazaxıstan, Özbəkistan və Qırğızıstan da daxil olmaqla, digər türkdilli ölkələrlə əməkdaşlığın genişləndirilməsi üçün platforma təklif edir. Bu tərəfdaşlıqlar birgə investisiya imkanları, ticarət sazişləri və infrastrukturun inkişafı vasitəsilə qarşılıqlı iqtisadi artımı təşviq edir.

Nəticə etibarilə, Azərbaycanın güclü və rəqabətədavamlı iqtisadiyyatı ona diplomatiya ilə, xüsusən də iqtisadi tərəfdaşlıqlar vasitəsilə daha effektiv şəkildə məşğul olmağa imkan verir. Türkiyə kimi regional güclərlə əməkdaşlıq və Türk Dövlətləri Təşkilatı kimi təşkilatlarda iştirak Azərbaycanın regional təsirini artırır, ortaq iqtisadi faydalar yaradır və qarşılıqlı inkişafa təkan verir. Azərbaycan öz iqtisadi güclərindən istifadə etməklə regional və qlobal iqtisadi siyasətin formalaşmasında mühüm rol oynamağa davam edir, eyni zamanda bir çox regionlarda diplomatik əlaqələrini gücləndirir.

Enerji diplomatiyası: Cənub Qaz Dəhlizi və ondan kənar

Enerji uzun müddət Azərbaycan iqtisadiyyatının dayağı olub, lakin son illər ölkə diplomatik mövqeyini möhkəmləndirmək üçün enerji resurslarından məharətlə istifadə edib. Azərbaycanın enerji diplomatiyasının mərkəzində yaxın tarixin ən mühüm infrastruktur layihələrindən biri olan Cənub Qaz Dəhlizi (CQD) dayanır. Xəzər dənizindən təbii qazı Avropa bazarlarına nəql edən CQD Avropanın enerji təchizatının şaxələndirilməsində, onun Rusiya qazından asılılığının azaldılmasında və qitənin daha böyük enerji təhlükəsizliyinin təmin edilməsində mühüm rol oynayır.

CQD-nin uğuru Azərbaycana Avropa İttifaqı, Türkiyə və qonşu ölkələr kimi əsas maraqlı tərəflərlə əlaqələrini gücləndirməyə imkan verib. Bu tərəfdaşlıqlar enerji təchizatından kənara çıxır, çünki Azərbaycanın CQD-dəki rolu regional təhlükəsizlik, ticarət və investisiya ilə bağlı müzakirələrdə diplomatik təsir imkanlarını artırır. Layihə Azərbaycanın öz təbii sərvətlərini diplomatik əlaqə vasitəsinə necə çevirdiyini və ölkəyə Avropanın enerji strategiyasında mərkəzi rol oynamasına imkan verdiyini nümunə göstərir.

Ənənəvi enerji ixracı ilə yanaşı, Azərbaycan getdikcə yaşıl iqtisadiyyatda lider kimi özünü göstərir. Hökumət davamlı enerji mənbələrinə keçidin vacibliyini dərk edərək, bərpa olunan enerjiyə əhəmiyyətli investisiyalar qoyub. Ölkənin günəş və külək enerjisi üçün zəngin potensialı, xüsusən də Xəzər dənizi regionunda onu yaşıl texnologiyalara investisiya etmək istəyən ölkələr üçün cəlbedici tərəfdaş edir. Azərbaycan bərpa olunan enerji ilə bağlı irimiqyaslı layihələrin hazırlanması üçün artıq beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlığa başlayıb.

Azərbaycanın yaşıl enerji ambisiyalarında əsas mərhələ onun böyük qlobal iqlim konfransı olan COP29-a ev sahibliyi etməsidir. Bu tədbir təkcə Azərbaycanın qlobal iqlim müzakirələrində artan təsirinin sübutu deyil, həm də onun karbon emissiyalarının azaldılması və dayanıqlı enerji təcrübələrinin təşviqi ilə bağlı öhdəliklərini göstərir. COP29-a ev sahibliyi etmək Azərbaycana özünün yaşıl enerji təşəbbüslərini nümayiş etdirmək üçün platforma təklif edir və uzaqgörən, ekoloji şüurlu ölkə kimi mövqeyini gücləndirir.

Gələcək Baxış: Davamlı İqtisadi İnkişaf və Qlobal Diplomatiya

Gələcəyə baxaraq, Azərbaycan həm regional, həm də qlobal çağırışların öhdəsindən gələ bilən dayanıqlı və rəqabətədavamlı iqtisadiyyat qurmağa sadiqdir. Bu baxışın mərkəzində iqtisadiyyatı şaxələndirmək və karbohidrogenlərdən asılılığı azaltmaq məqsədi daşıyan yaşıl inkişafa diqqət yetirilir. Azərbaycan artıq günəş, külək və hidrogen enerjisi sahəsində təşəbbüslər irəli sürərək, davamlı iqtisadi inkişafda lider olmaq öhdəliyini nümayiş etdirərək bərpa olunan enerji istiqamətində mühüm addımlar atıb. Davamlılığa üstünlük verməklə Azərbaycan təkcə ekoloji problemləri həll etmir, həm də uzunmüddətli iqtisadi dayanıqlığını artırır.

Ölkənin bərpa olunan enerji, xüsusən də günəş və külək enerjisi üzrə zəngin potensialı onun yaşıl inkişaf strategiyasının əsas sütunudur. Azərbaycanın coğrafi mövqeyi xüsusilə dəniz külək stansiyalarının tədqiq olunduğu Xəzər dənizi regionunda bərpa olunan enerji layihələrinin inkişafı üçün əla şərait yaradır. Bu sektorlara investisiyaların birbaşa xarici investisiyaları (BXİ) və texnologiya transferlərini cəlb etməsi, Azərbaycan iqtisadiyyatını gücləndirməsi və yaşıl iş yerləri üçün yeni imkanların yaradılması gözlənilir. Külək və günəş enerjisi ilə yanaşı, hidrogen enerjisi də artan maraq sahəsidir. Ölkə aşağı karbonlu iqtisadiyyatlara keçid üçün qlobal səylərə töhfə verməklə özünü hidrogen istehsalı üçün regional mərkəz kimi yerləşdirməyi hədəfləyir.

Nəticə olaraq, Azərbaycanın gələcək dünyagörüşü davamlılıq və rəqabətə davamlılıq üzərində qurulub. Onun bərpa olunan enerjiyə diqqəti və COP29 kimi əsas qlobal tədbirlərə ev sahibliyi etməsi iqtisadi inkişafını və diplomatik mövqeyini gücləndirməyə davam edəcək. Yaşıl inkişafa üstünlük verməklə Azərbaycan həm ekoloji, həm də iqtisadi problemləri həll etmək, qlobal səhnədə firavan və davamlı gələcəyi təmin etmək üçün yaxşı mövqeyə malikdir. İqtisadiyyatın şaxələndirilməsi və diplomatiya arasındakı bu sinerji qlobal enerji keçidinin mürəkkəbliklərini idarə etmək və Azərbaycanın əsas regional və beynəlxalq oyunçu kimi rolunu gücləndirmək üçün vacibdir. 

Baku.TV-nin Beynəlxalq əlaqələr şöbəsinin rəhbəri Sevinc Gülməmmədova